BASININ GİZLİ YÜZÜ…

Koleksiyoner-yazar Gazanfer İbar, “Şa Şa Şa’dan Çapkın Kız’a: Müstesna Yayınlar” adlı çalışmasında kırk yıldır topladığı, çoğunluğu Arap, Latin, Ermeni harfli Türkçe ve Karamanlıca yayımlanan dergi ve gazeteler çerçevesinde Tanzimat’tan Cumhuriyet’e basının renkli bir fotografisini çıkarıyor. (Doğan Kitap)

Osmanlı İmparatorluğu’nda ilk mizah dergileri 19. yüzyılın ikinci yarısında, Tanzimat döneminde görülüyor. 1856 yılında Ermenice yayımlanan Meğu (Arı) da ilk mizah dergisi olarak biliniyor.

İlk Türkçe mizah ekinin yayıncısı Mehmed Tevfik, “Letaif-i Asar”dan sonra 5 Ağustos 1875’te “Geveze” adlı mizah dergisini haftada iki kez yayımlamaya başlıyor. Mehmed Tevfik, 01 Şubat 1876 tarihinden itibaren haftada üç kez “Çaylak” dergisini çıkaracak, derginin başarısı üzerine Tevfik, “Çaylak Tevfik” adıyla anılacaktır.

1877 yılına kadar çıkan önemli mizah dergilerinin dökümü ise şöyle:

Latife, Meddah (Zakarya Beykozluyan), Şarivari Medeniyet (Arif Efendi), Şafak (Mihaliki), Kahkaha (Ali Fuad Bey), Tiyatro (Agop Baronyan), Kara Sinan (Grigorius Karydes), Şarivari (Hagop Hacıyan).

Fakat Heyet-i Mebusan 1877’de mizah dergilerinin yayımlanmasını yasaklayacak, bu yasak Abdülhamit dönemi boyunca, 1908 yılına kadar sürecek, ancak II. Meşrutiyet’in ilanıyla son bulacaktır.

II. Meşrutiyet ilanından sonra ise Osmanlı mizah dergiciliğinde bir patlama yaşanacak ve yüze yakın mizah dergisi yayımlanacaktır.

Osmanlı’da yayımlanan ilk kadın dergisi ise Efrosini Samarcidis’in 1 Mayıs 1845’te İstanbul’da Rumca olarak çıkardığı “Kypseli” (Petek) adlı dergi.

Türkçe olarak ilk kadın mecmuasını “Terakki” gazetesini de çıkaran Ali Raşid, 1869 yılında “Terakki-i Muhadderat” adıyla yayımlayacaktır.

İmtiyaz sahibi ve bütün yazarları kadın olan ilk dergi, dönemin Maarif Nazırı kızı Arife Hanım’ın 1886’da çıkardığı “Şükûfezar”…

Osmanlı döneminde çıkan gazete ve dergilerde spor ile ilgili yazılar pek yer almıyor. Mart 1891 tarihli “Servet-i Fünun” dergisinde Ali Ferruh Bey tarafından kaleme alınan “Eskrim” başlıklı makale ilk spor yazısı kabul edilmekte…

Yalnız bu kadar değil, Gazanfer İbar kimi dergi ve gazetelerin ilginç hikâyelerine ışık tutarak çalışmasının zenginliğine katkıda bulunuyor.

Örneğin, 1949 yılında Mahmut Esat Bozkurt’un oğlu Yüksel Bozkurt ile Türk sinemasının iyi kalpli, ama kötü karakterleri canlandırmasıyla ünlü oyuncularından Ahmet Tarık Tekçe’nin kardeşi Cemil Tekçe tarafından yayımlanan “Pandispanya Adalar”, sansasyonel haberleri ve dedikodu sütunlarıyla büyük ilgi gören bir gazete.

Zaman zaman “Yeni Adalar” adını alan ve Ahmet Tarık Tekçe’nin de yazarlık yaptığı gazete, 40 yılı aşkın yayın hayatında bugünün magazin basınına parmak ısırtacak haberlere yer vermesiyle ünlü...

Bir ilginç gazete de 5 Temmuz 1953 tarihinde bir dönem Cumhuriyet’te de spor yazarı olarak çalışan Asaf Ayçıl’ın çıkardığı “Karagümrük Pazar Postası”…

Dört sayfalık gazetenin son sayfası spora, doğal olarak da Karagümrük Spor Kulübü’nün haberlerine ayrılmış...

Karagümrük, 1942 yılında ikinci küme şampiyonu olunca birinci kümeye çıkmıştır. Fakat Vefa ile birleştirilmek istenmekte, bu da sahasının kapatılması anlamına gelmektedir.

Bu olayı hazmedemeyen öfkeli Karagümrüklüler, 1946’da futbol kulübünü tekrar kuracak ve beşinci kümeden maçlara yeniden başlayacaklardır.

Her yıl başarı gösterip şampiyon olan Karagümrük, sonunda 1953’de tekrar birinci kümeye yükselme başarısı gösterecektir. “Karagümrük Pazar Postası” da, bütün bu gelişmelere yer veren gazete olarak tarihte yerini alacaktır.

Basın tarihimizin gerçekten “müstesna” bu gezisinde “Çapkın Kız”, “Bıldırcın”, “Piliç” gibi ilk erotik, “Les Masques”, “Reflector” gibi sinema-varyete dergileri, İstanbul’un kendine özgü semt gazeteleri okurların ilgisini çekecektir.

Bu aynı zamanda 150 yılı aşan gazete ve dergi tarihinin de bir özetidir.

*

Türk basınında ilk spor dergisi 11 Ekim 1910’da yayımlanan “Futbol”… Dergi haftalık olarak dört sayfa çıkar. İmtiyaz sahibi ve sorumlu müdürü Mustafa Ziya’dır. Ancak Üsküdarlı Burhanettin Bey’in, yani Burhan Felek’in yazar ve ortak olarak dergiye katkıda bulunduğu bilinmektedir. Burhan Felek sadece futbolculuk ve yazarlık yapmakla kalmayacak, Üsküdar’da Anadolu Kulübü’nü de kuracaktır.

27 NİSAN 2017, BirGün